Wat is botulisme?
Botulisme is een ziekte die veroorzaakt wordt door het toxine (giftige stof) van de botulisme-bacterie Clostridium botulinum die vooral gekenmerkt wordt door het optreden van verlammingen. De bacterie groeit alleen onder eiwitrijke omstandigheden met weinig of geen zuurstof. Vissen, watervogels en nertsen zijn erg gevoelig voor botulisme, paarden, runderen, honden, katten en de mens in mindere mate.
Hoe onstaat botulisme?
In 1793 werd voor het eerst de ziekte beschreven toen een groot aantal mensen in Duitsland verlammingsverschijnselen kreeg na het eten van bloedworst. Ook daarna werden uitbraken beschreven na het eten van bloedworst en hieraan dankt de bacterie dan ook zijn naam: botulus betekent bloedworst.
Er zijn veel verschillende typen Clostridium botulinum die gemeen hebben dat zij allemaal toxines (gifstoffen) produceren die tot de meest giftige stoffen worden gerekend. Er worden zeven toxinen onderscheiden, A, B, C, D, E, F en G. Mensen zijn voornamelijk gevoelig voor de toxinen A, B, E en F, en landbouwhuisdieren en (water)vogels voornamelijk voor B, C en D. Honden zijn voornamelijk gevoelig voor toxine C. C. botulinum produceert ook sporen, een soort 'overlevings' capsules die de bacterie in staat stellen om lang (soms jaren) te overleven in minder gunstige omstandigheden.
C. botulinum groeit het beste in een zuurstofarm, eiwitrijk milieu in stilstaand ondiep water met een temperatuur boven de 20 graden Celsius. C. botulinum komt van nature voor in de darm van watervogels en vissen. Dit is normaal geen probleem, maar wanneer de temperatuur stijgt en de vis of vogel dood gaat zullen de bacteriën zich exponentieel gaan vermenigvuldigen. Larven van insekten die het kadaver aanvreten nemen de toxinen op en kunnen hoge concentraties bevatten zonder er zelf ziek van te worden. Deze larven worden vervolgens door andere vogels of vissen gegeten die massaal aan botulisme sterven.
Hoe treedt de besmetting op bij de hond?
Honden kunnen de toxinen opnemen wanneer zij in besmet water zwemmen en hierbij water binnenkrijgen. Ook kan de hond zich besmetten door het eten van besmette kadavers.
Wat zijn de symptomen van botulisme?
Drie tot zeven dagen na opname van toxines kunnen de volgende symptomen ontstaan:
- braken
- misselijkheid
- diarree
- stijve gang
- spierzwakte
- verlammingen
- niet meer eten of drinken
- sterfte ten gevolge van verlamming van de ademhalingsspieren
Hoe werkt het toxine?
Het toxine blokkeert het contact tussen de zenuwen en de spieren waardoor verlammingen ontstaan. Dit kan alleen in het maagdarmkanaal optreden, maar ook in het hele lichaam.
Hoe stellen we de diagnose?
Het is erg lastig om de diagnose botulisme te stellen. Bij iedere hond met progressieve verlammingsverschijnselen moet aan botulisme gedacht worden, al kan het verhaal van eigenaar en het jaargetijde belangrijke aanknopingspunten opleveren. Wanneer de hond in de zomer gezwommen heeft in warm, stilstaand ondiep water en de eigenaar heeft dode watervogels en/of vissen gezien, wordt de diagnose waarschijnlijker. Ontlasting, bloed of braaksel kan opgestuurd worden voor onderzoek op toxinen, net als een kadaver van een dode vis of watervogel.
Hoe behandelen we botulisme?
Er is geen specifieke behandeling voor botulisme en ook geen tegengif. De enige behandeling bestaat uit het ondersteunen van de patiënt met onder andere infuus en sondevoeding. Een gedeelte van de patiënten zal genezen, alhoewel de ernstiger aangedane dieren vaak snel zullen overlijden.
Hoe is botulisme te voorkomen?
Het is verstandig om uw honden niet te laten zwemmen in ondiep, stilstaand water in de zomer en om op kadavers van vissen en watervogels te letten. Het waarschuwen van de gemeente wanneer u kadavers tegenkomt is erg raadzaam, omdat het lang blijven liggen van deze dode dieren de groei van Clostridium botulinum enorm versneld.