Anatomie en funktie van de normale testikels
De testikels (testes of teelballen) van de reu zitten in de balzak (scrotum) en bevinden zich tussen de achterpoten van de hond waarbij het scrotum meestal dicht tegen het lichaam aan hangt. De vorm, plaats en grootte van de balzak verschilt per hondenras. De tesikel bestaat uit een aantal onderdelen die ieder hun eigen funktie hebben.
De spermacellen worden in de zaadblaasjes van de testikel (A) geproduceerd. De spermacellen worden vervolgens naar de bijbal (B) getransporteerd waar ze rijpen en opgeslagen worden. De zaadcellen worden via de zaadleider (C) vervoerd en de bloedvoorziening vindt plaats via de plexus pampiniformis, een kluwen van bloedvaten (D) die naast de zaadleider loopt. De testikels liggen buiten het lichaam van de hond omdat hier de temperatuur enkele graden lager is hetgeen vereist is voor een normale produktie van spermacellen. De teelballen produceren ook allerlei hormonen die belangrijk zijn voor de ontwikkeling en rijping van de zaadcellen en voor het mannelijk gedrag. De Leydig-cellen (ontdekt door de Duitse anatoom Franz von Leydig in 1850) produceren het mannelijke hormoon testosteron en de Sertoli-cellen (ontdekt door de Italiaanse arts Enrico Sertoli in 1865) begeleiden de rijping van de zaadcellen. Beide celtypen worden gestimuleerd door de hormonen FSH en LH uit de hersenen.
De beide testikels worden dicht bij de nieren gevormd en dalen in naar het scrotum. Wanneer één of beide testikels op zes maanden leeftijd nog niet is ingedaald spreken we van een binnenbal of cryptorchidie. De niet-ingedaalde testikel kan in het lieskanaal (inguinaal) of in de buik (abdominaal) achtergebleven zijn.
Afwijkingen aan de testikels
Er kunnen zich een aantal afwijkingen van de testikels voordoen:
- cryptorchidie: Het niet indalen van één of beide testikels. De niet ingedaalde testikels kunnen in de buik of in de lies aanwezig zijn. Ze zijn over het algemeen steriel wat betekent dat ze geen fertiele zaadcellen produceren, maar geven wel het mannelijk hormoon testosteron af.
Lees meer over cryptorchidie...
- orchitis/epididymitis: Ontstekingen van de teelbal zelf (orchitis) of van de bijbal (epididymitis) kunnen acuut optreden (door bijvoorbeeld trauma) of een meer chronisch verloop hebben. In de acute fase is de scrotum gezwollen, warm en pijnlijk en zijn de honden vaak echt ziek, in de chronische gevallen wordt de testikel vaak kleiner en zachter en zijn de klachten minimaal. Naast trauma en auto-immune processen is de oorzaak vaak van infectieuze aard (virussen en bacteriën). De behandeling bestaat uit het toedienen van antibitoica en pijnstillers, soms is het echter noodzakelijk om tot castratie over te gaan.
- torsie van de testis: Wanneer de testikel om zijn as draait spreken we van een testikeltorsie. Een draaiing van een testikel komt vaker voor bij niet-ingedaalde testikels dan bij normaal ingedaalde en is een echt spoedgeval! Omdat er wel bloed naar de testikel toe gaat (sterke slagaders) en het bloed niet meer terug kan (minder sterke aders) zal de testikel opzwellen van het opgehoopte bloed en zal de testikel groter worden. De symptomen bij een torsie zijn intense buikpijn en er kan shock optreden met een verhoogde harslag, bleke slijmvliezen, braken en een zwakke pols. Castratie is de beste therapie en het liefst zo snel mogelijk. Het terugdraaien van de torsie is door het snelle ontstaan van uitgebreide schade weinig succesvol. Bij fokreuen wordt nog wel eens besloten alleen de getordeerde bal te verwijderen mits deze wel in het scrotum aanwezig is. Reuen met een binnenbal moeten namelijk uitgesloten worden van de fokkerij omdat het niet-indalen van testikels een erfelijke achtergrond heeft.
Lees meer over castratie van de reu...
- tumoren van de teelballen: we kennen drie typen tumoren van de teelballen die geclassificeerd worden naar de cellen van waaruit de tumor is ontstaan. Ook komen er gemengde tumoren voor bestaande uit verschillende tumortypen.
Flinke testikeltumor
1. Sertoli-cel tumor
Ongeveer 8% van de testikeltumoren behoort tot dit type. De Sertoli-cel tumor gaat uit van de Sertoli-cellen die in de wand van de zaadbuisjes liggen. Normaliter zorgen deze cellen voor de voeding en rijping van de spermacellen en maken onder andere oestrogene hormonen. De Sertoli-cel tumor komt voornamelijk voor bij oudere reuen (> 10 jaar). Ongeveer 15% van de Sertoli-cel tumoren is kwaadaardig en daarvan zaait ongeveer 5% uit. De testikel is vaak groter en harder dan de andere testikel die vaak juist kleiner en zachter kan worden. Naast dit verschil in grootte en consistentie treedt bij ongeveer 20% van de dieren het feminisatie-syndroom op ten gevolge van de verhoogde productie van oestrogenen:
- verlies van libido
- aantrekkelijk worden voor andere reuen
- geen interesse meer in loopse teefjes
- vergroting van de tepels
- ontwikkeling van melkklieren
- bloedarmoede
Buik van een reu met feminisatieverschijnselen:
A: penis
B: navelbreuk (toeval)
C: vergrote tepels die melk geven
Na verwijdering van de tumor zullen deze feminisatie-verschijnselen verdwijnen, maar wanneer dit na ongeveer een maand nog niet gebeurd is of wanneer de verschijnselen terugkomen kan dit een aanwijzing zijn voor het voorkomen van uitzaaiingen. In sommige gevallen gaat een Sertoli-cel tumor gepaard met kaalheid en toegenomen pigmentatie van de huid. De therapie bestaat uit het verwijderen van de testikels en de prognose is over het algemeen goed. In geval van uitzaaiingen is de prognose uiteraard minder goed en kan eventueel gekozen worden voor chemotherapie.
Testikeltumor in de testes (A).
De zaadleider (C) en de bloedvaten (D) zijn zichtbaar
Deze tumor bleek een gemengde tumor te zijn (collision tumor)
die bestond uit een Sertoli-cel tumor en een deel seminoom.
De reu vertoonde feminisatie-verschijnselen zoals verdikte tepels.
2. Leydig-cel of interstitiële cel tumor
Ongeveer 50% van de testikeltumoren behoort tot dit type. De Leydig-cel tumor is een goedaardige tumor die uitgaat van de Leydig-cellen die ook in de wand van de zaadbuisjes gelegen zijn. De Leydig-cellen produceren onder andere het mannelijk geslachtshormoon testosteron. Leydig-cel tumoren komen voornamelijk voor in normaal ingedaalde testikels en geven over het algemeen weinig klachten. Vaak is het een toevalsbevinding. De therapie bestaat uit het verwijderen van de testikels en de prognose is goed.
Twee testikels van dezelfde hond
waarbij duidelijk het verschil in grootte is waar te nemen.
De linker testikel is vergroot, voelt hard aan en heeft bruinige gebieden.
De rechter testikel is kleiner en voelt slap aan.
Bij pathologisch onderzoek blijkt in beide testikels een gemengde tumor aanwezig te zijn:
deels Leydigceltumor en deels seminoom.
3. Seminoom
Ongeveer 42% van de testikeltumoren behoort tot dit type. Het seminoom is een tumor die uitgaat van de sperma-producerende cellen in de testis en komt voor bij reuen boven de vier jaar. Het overgrote deel is goedaardig. Ongeveer 5% zal uiteindelijk uitzaaien. De tumoren blijven over het algemeen klein en zijn voelbaar als een zachte massa in de testikel. Wanneer ze voorkomen in een abdominale testikel kunnen ze groot worden. Het seminoom produceert soms oestrogenen waardoor, net als bij de Sertoli-cel tumor, feminisatie-verschijnselen kunnen optreden. De therapie bestaat uit het verwijderen van de testikels en de prognose is over het algemeen goed.
Grote, harde testikeltumor (bovenste rode cirkel)
en juist te kleine, zachte normale testikel (onderste rode cirkel)